Aleksandar Tutuš: Duhovnik i moć; Ka Svetom ili svjetskom duhu?

Kao direktan podsticaj i povod ovom razmišljanju poslužilo je – u onoj mjeri koliko je doprlo do mene i koliko sam shvatio – izvanredno predavanje profesora Mila Lompara, održano 04.maja ove godine u Studentskom kulturnom centru u Beogradu pod nazivom ”Intelektualac i moć”.

Bilo je majsko prestoničko veče, mirno, nakon pravoslavnog Vaskrsa i Valpurgijskog uranka, spojenih nespojivih praznika, glavni se grad polako vraćao u svoju kolotečinu. Tog dana, čini se da Beograd nije bio na vrhu liste najzagađenijih mjesta za život na planeti, centar je ličio na prokrvljeni velegradski organ koji otkucava ritmom čije vibracije nakon što mite periferiju pulsiraju dalje prema udaljenim obručima uprave. Prividna anonimna lakoća postojanja u Megalopolisu koja je okruživala zdanje SKC –a bila je atmosferično anestetička, vrlo sukladna opštem stanju stapanja u nezapitanu datost.

U velikoj dvorani SKC-a svečana i ozbiljna tišina za ozbiljna pitanja ukrštena sa bučnim sjećanjem minulih koncerata, još uvijek na pandemijskoj distanci razmaknute stolice i veliki lik govornika na platnu iznad bine.

Milo Lompar je predavač koji zna da nekoliko pravaca analize u pravom trenutku sa zavidnom lakoćom uvede u odaje zaključka. Izlaganje o značenju i ulozi intelektualca u HH vijeku profesor gradi pojašnjavajući stavove trojice mislilaca koji su svaki na svoj način zrcalili duh svog vremena; od Žilijena Bende kroz njegovu ”Izdaju intelektualca” iz 1929. Žan – Pol Sartra sa početka druge polovine vijeka te Anri Levija i njegove ”Pohvale intelektualca” iz osamdesetih godina prošlog stoljeća. Može se reći da je od Bende do Levija figura intelektualca devalvirala na polju svog osnovnog zadatka, a to je artikulacija suglasja između Svetog Duha, kao Ikonomijskog principa stvaranja, iskupljenja i spasenja i Svjetskog duha, nezaustavljivog kola objektivnih zakona preobražujućeg istorijskog bivanja na Zemlji. Intelektualac bi, heraklitovski kazano, tumačio govor i znakove prirode, odnosno bezinteresno primjenjivao kanone u razabiranju ispravnog postupanja pojedinca i društva u cjelini. Od Bendinih stavova u njegovoj ”Izdaji intelektualca” do Levijevog intelektualca, vidljivog na način da je kao član formacije blizak i po volji vlasti, pređen je put nakon kojeg se ne može više govoriti o korektorskoj ulozi intelektualca u društvu. Moderni intelektualac je propagandista, dobošar establišmenta, ili je alternativno, kako Lompar slikovito kaže, dio marginalnog procenta nevidljivih i nepripadajućih formaciji koji se svojom šarolikošću kao izduvni gasovi međusobno stapaju i sjenče.

Baveći se srpskom verzijom devalvacije intelektualca Lompar je izlagao o dva izuzetna primjera predavanju, drugosrbijanskoj perjanici, formacijskom Konstantinoviću i njemu opozitnom, samosvjesnom i samosvojnom nacionalnom liberalu Nikoli Miloševiću.

Nisam mogao izbjeći ovaj uvod da bi otprilike u ovom trenutku naznačio u kom se smjeru nastavlja moje skromno razmišljanje. Jasno je da je u savremenoj istoriji Srba, broj nacionalnih intelektualaca koji su stasali prije komunizma relativno mali. Ne umanjujući značaj Crnjanskog, Andrića, Selimovića i drugih, ne možemo zaobići činjenicu da su čitave generacije obrazovanih i nadarenih poslije njih stasavale kao formacijski komesari i propagandisti režima.

Ono što nije bila tema predavanja, ali se u nekom asocijativnom nastavku otvara kao zasebno poglavlje, no ipak u vezi sa osnovnim problemom – jeste svijest o ulozi duhovnih lica – pravoslavnog klira – koji su po nekom prosvjetiteljskom svjetonazoru ostali po strani tzv. intelektualnih krugova. Iako bi se jedan dio njih mogao smatrati u osnovnom smislu formacijskim, jer pripadaju određenom centru moći – Crkvi – najznačajniji od njih kroz noviju istoriju Srba preuzimaju ulogu intelektualnog, moralnog, političkog filtera cjelokupne zajednice. Može se govoriti o čuvanju ugleda intelektalnog sloja, koji je bio pogotovo u poslijeratnoj Jugoslaviji potpuno indoktriniran za ciljeve komunističkog režima. Ako imamo dilemu da li se pojedinačna ličnost, kao Prepodobni Justin Popović može smatrati intelektualcem, ako dvojimo da li su njegove studije o Dostojevskom intelektualne, i njegova reinterpretacija pravoslavne filosofije dovoljna misaona i naučna, onda bi među unaprijed rezervisanim mjestima za ”intelektualce” teško mogli prepoznati iznanredan duhovni domet koji je istovremeno i izraz slobode u njenom totalitetu. O. Justin je, treba se reći kao naučnik i intelektualac formiran prije Drugog rata, u komunističkoj Jugoslaviji biva protjeran sa teološkog fakulteta, te niz godina provodi u kućnom pritvoru, u manastiru Ćelije. On nije uživao ni crkvene počasti, njegova osnovna privilegija koja mu se nije mogla oduzeti bila je njegov Duh i Hristos.

U istoriji srpske duhovnosti uopšte teško se može govoriti o neodvojivosti duhovnosti od filosofije, književnosti, istorije što je slučaj kod ruskih mislilaca – međutim kad govorimo o ličnostima poput Njegoša, Sv. Vladike Nikolaja Velimirovića,o Avi Justinu, Nikodimu Milašu, Simeonu Končareviću, Amfilohiju Radoviću, Atanasiju Jeftiću, Danilu Krstiću, mnogim drugima, pa sve unazad do oca našega Svetog Save, zapažamo jedno sveprožimajuće duhovno staranje koje je bez straha zahvatalo zajedno teološka pitanja sa filosofijom istorije, prava, politike, jezika, civilizacije. Takav renesansni zahvat pravoslavnih duhovnika intelektualaca dešavao se uvijek u odsudnim trenucima kad je odgovornost svjetovnih intelektualaca bila na niskom nivou da bi se mogla nazvati nacionalno odgovornom, ili su takvi, kao veličanstveni Žarko Vidović, bili u bolnoj manjini ili, jednostavno nevidljivi. Slobodu mišljenja nisu očuvali intelektualci, sloboda nije besplatna, ne postoji besplatan ručak, tako da je teško govoriti o nezavisnoj poziciji intelektualca. Slobodu mišljenja, govora, kritiku pravca kojim se kreće nacionalna politika odavno sebi ne može priuštiti intelektualac (onaj koji mimo bavljenja svojom profesijom istupa u javnost stavom u vezi nekog aktuelnog stanja ili problema). Iako su formalno odavno nastupile demokratske promjene, u Srbiji je svaka nova vlast nasljeđivala poseban crni kovčeg sa specijalnim instrumentom za mjerenje podobnosti – i danas imamo niz intelektualaca, profesora, autora iz raznih oblasti koji su prinuđeni biti tihi i ”politički korektni” kada dođu u situaciju da iznesu svoje mišljenje o aktuelnoj vlasti, politici i pitanjima od opšteg značaja. Neki su ucjenjeni radnim mjestom, neki volšebnim sudskim procesima, stipendijama i učešćima u raznim projektima – najčešće egzistencijom i od posebnom značaja je ucjena vidljivošću. Intelektualac koji nije vidljiv, kojem nije obezbeđena promocija, često ni objavljivanje radova i knjiga, bar ne u značajnijim izdavaćkim kućama – postaje za javnost nepostojeći.

Kako onda intelektualac može da izbjegne da bude izložen cancel sankcijama vladajućih? U kojoj mjeri se žrtva savremenog intelektualca u Srbiji može nazvati smislenom, a da on pritom ostane slobodan, dakle ne formacijski, pripadnik neke interesne grupe? Vrlo su male šanse.

S druge strane, učeni ljudi u Crkvi naučili su odoljevati vjekovima. Svaka svjetovna vlast u novijoj istoriji Srba držala je posebno važnim imati svoje insajdere unutar SPC. Od ponovnog uspostavljanja Pećke Patrijaršije borba svjetovne vlasti za utjecaj u crkvi je bespoštedna. Neka dovoljan primjer bude sudbina Patrijaraha Vikentija, Varnave i Gavrila, zatim direktno uplitanje službe u izbor Germana, Irineja i Porfirija. Da, služba i Sveti Duh u nemjerljivom srazu.

Sve dok je među brdima duhovne jalovine srpski narod imao ne zlato nego dijamante poput Ave Justina, i u novije vrijeme mitropolita Amfilohija i vladiku Atanasija, naš narod je imao i intelektualni bedem i sito i za društveno – političke probleme ali i za duhovno preispitivanje unutar same Crkve.

Kako je djelovao mitropolit Amfilohije kao intelektualac bez premca mogu predstaviti kroz jedan opštepoznat primjer. Lako se mogu uporediti dva hibridna kvazidemokratska postkomunistička režima – u Srbiji i Crnoj Gori. Nije istina da je vlast u Crnoj Gori antisrpska a u Srbiji srpska i nacionalna. Oba režima su antisrpska, samo je način djelovanja drugačiji, naime, u Crnoj Gori se sprovodi višedecenijski nacionalni inžinjering, nasilje nad jezikom i Crkvom, globalizam prije globalizma, ukidanje identiteta i istorijske svijesti – u Srbiji se pod srpskim zastavama i pod sjenkom besmislenih nazovi nacionalnih spomenika vlast odriče zavjetne srpske zemlje, Kosova i Metohije, ispunjava se i najmanji zahtjev tzv. međunarodne zajednice, Srbija je poligon prediktivnog programiranja, u vlasti su pod jednom kapom svi koji su razarali Srbiju od devedestih, i Slobini, i žuti, i drugosrbijanci svih boja i mirisa, ali u toj šaradi nema ni jednog nacionalnog liberala ili demokrate. Suština vladanja dvojice diktatora u oba ova hibridna režima je veoma slična, izuzev u veličini teritorije i broju podanika.

Ali – u Crnoj Gori je veliki i nezaboravni mitropolit Amfilohije nakon što je vlast prevršila kritičnu granicu izglasavši Zakon o vjeroispovjesti poveo narod u litije. Najprije je krštavao taj isti narod trideset godina i onda kad je kucnuo čas izašli su svi zajedno na Golgotu, noseći Krst kao sudbinu i izbor. Jedinstveni slučaj u porobljenom i dosadnom svijetu je zapravo izbor ne samo duhovnika, nego i istinskog intelektualca koji se odupire politici koja ne samo da nije nacionalna, demokratska, moralna nego se – kosi sa zdravim razumom. Mitropolit je za života doživio mjere kanseling kulture te gotovo protjeran kao nepodoban iz Beograda, jednako kao i njegov duhovni otac Ava Justin.

Za to vrijeme vlast u Beogradu nije donijela neki Zakon o vjeroispovjesti, oni su lako izašli na kraj sa srpskim Svetinjama preuzevši ih tako što su crkveni krugovi partijski podobni u nakaradnom cezaro-papističkom modelu crkveno-svjetovne interesne simfonije. Ali prepuštanje Kosova i Metohije, dijela Srbije bez kojeg je ona samo teritorija (na kojoj ima litijuma) ni bilo koje drugo važno društveno pitanje od opšteg značaja za goli opstanak nikad nije izazvalo ni najmanju reakciju crkvenih krugova. Duhovnici –episkopi u Srbiji između Svetog i svjetskog duha biraju komfor i zavjetrinu, poseban duhovni pravac netalasanja. Doduše, primjećuje se određena aktivnost, a to je angažovanje pojedinih episkopa pa i samog Patrijarha na podrivanju i demontaži svega što je tekovina duhovne obnove mitropolita Amfilohija u Crnoj Gori. Primjera ima dosta, sastanci Patrijarha sa mandatarom manjinske vlade u Crnoj Gori koja nastaje kao politički manevar DPS-a i Mila Đukanovića kojem je upravo AV Biće Teško dao umjetno disanje kroz takvu politiku vrha SPC i svojih satelita u Crnoj Gori (DF). Nedavna posjeta Patrijarha srpskog Nikšiću bijaše takođe zamagljivanje narodnog nezadovoljstva prekrajanjem izborne volje od 30. Avgusta 2020. Litije su ostale pobjedonosni način, nekoliko dana ranije markovdanska litija u Podgorici pokazala je da antisrpski i antipravoslavni marketing Sarumana bačkog nije ugasio oganj Litija. Više desetina hiljada u Podgorici upalilo je alarm i Patrijarh Porfirije dolazi u Nikšić da prosto udahne drugačiji ton Svetovasilijevskoj litiji koja nosi huk nesavladive sile otpora.

Očito je da stvarni problem nisu formacijski intelektualci, piskarala koja preko noći za mrvicu vidljivosti postaju dobošari establišmenta. Mnogo veći problem je kad Crkva u svojim redovima nema više istinske duhovnike intelektualce kojima neće faliti hrabrosti da se suprotstave antinarodnom režimu. Naoružani moralnom čistotom i eruditskim znanjem bili su Prepodobni Justin, i Amfilohije i Atanasije. Da li će se neki episkop pedofil, otmičar i kabadahija usuditi da ikad kaže nešto smisleno i kritički. Neće, jer umjesto mitre i panagija okićen je cijenom. Bolje reći ucjenom. Formacijski duhovnici posramljuju duh sam, zemaljskoj Crkvi se ukidaju šanse da liči Nebeskoj, a kult definitivno gubeći mjesto u kulturi, čini da čak i formacijski intelektualci ustupaju mjesto drečavo ofarbanim ocvalim folk zvjezdama i drugim penzionisanim klovnovima opšte propasti.

POSLEDNJE OBJAVLJENO

Nestalo je srpstva u njemu, kao da ga molitveni doručak odnio!

Vučić od Republike Srpske pravi ZSO, a za Kosovo je zaslužan više od Adema Jašarija: Rasprodaja srpstva

Koliko koštaju pregledi za građanstvo na VMA?