Srpski kulturno informativni centar SPONA uputio je dopis nadležnim institucijama u Republici Severnoj Makedoniji (RSM) povodom trenutnog stanja crkve Svete Trojice u Kumanovu. SPONA, udruženje građana koje već skoro 18 godina neprekidno radi na očuvanju zajedničke srpsko – makedonske kulturno – istorijske bliskosti i zajedničkog viševekovnog kulturnog nasleđa, skosti i zajedničkog viševekovnog kulturnog nasleđa, apeluje za očuvanje autentičnosti crkve Svete Trojice u Kumanovu.
Apel je upućen – Ministarstvu kulture RSM, (Ministarka Bisera Kostadinovska-Stojčevska, Eparhiji kumanovsko-osogovskoj – MPC – OA, (Mitropolit kumanovsko – osogovski Grigorij), Upravi za zaštitu kulturnog nasledstva (Direktor Arijan Aslanaj), NU Nacionalnom Konzervatorskom centru Centar – Skoplje, (Direkto Memet Selmani), NU Muzej – Kumanovo, (v.d. direktor Meri Nikolić), Opštini Kumanovo, (Gradonačelnik Maksim Dimitrievski).
Poštovani,
U ime Srpskog kulturno – informativnog centra SPONA iz Skoplja obraćam vam se u vezi trenutnog stanja crkve Svete Trojice u Kumanovu. SPONA, udruženje građana koje već skoro 18 godina neprekidno radi na očuvanju zajedničke srpsko – makedonske kulturno – istorijske bliskosti i zajedničkog viševekovnog kulturnog nasleđa, međusobnog prožimanja i suživota u samoj Severnoj Makedonijii stvaranja novih veza između naše matice Srbije i naše domovine Makedonije.
Obavešteni od naših članova iz Kumanova o činjeničnom stanju višemesečne zatvorenosti crkve Svete Trojice (od praznika Spasovdana, 2. juna 2022 godine, bez naznaka do kada će još hram biti zatvoren za vernike i zašto), koja za obe zajednice ima veliki religijski i kulturno – istorijski značaj, kao i primetne odbačene drvene stolarije u zaljučanoj porti pomenute crkve, želimo da se zvanično informišemo od nadležnih institucija o dinamici radova u samoj crkvi, prirodi istih. Konkretno, tražimo da kroz nekoliko pitanja našim članovima i zabrinutom građanstvu Kumanova zajednički i transparentno pokažemo pravo stanje i razloge zatvaranja crkve Svete Trojice u Kumanovu.
Dodatni motiv za ovo pismo do nadležnih jeste i bojazan vernika i poštovalaca kulturnog nasleđa Kumanova i Severne Makedonije za STANJE I SUDBINU AUTENTIČNOG DRVENOG IKONOSTASA IZ 1901. godine, dar kraljice Srbije, Drage Obrenović.
Gradnja crkve Svete Trojice (zajedno sa objektom nove škole), prema projektu ruskih arhitekata, trajala je u periodu od 1899. do 1902. godine, a svečano osveštana uprisustvu tadašnjeg skopskog mitropolita Farmilijana 21. septembra 1903. godine, na praznik Male Bogorodice. Najveći darodavci izgrdanje crkve bio je srpski kraljevski par Obrenovića: kralj Aleksandar I i kraljica Draga.S večanom činu osveštanja prisustvovale su mnoge visoke zvanice, među kojima i Ahmed Ejub paša, valija Kosovskog vilajeta, Mihajlo Kurtović, srpski konzul, Viktor Maškov, rusko konzul, grčki konzul, mesni kajmakam, kadija, ugledni kumanovski trgovci i darodavci. Kao najveća i najreprezentativnija kumanovska crkva – petokupolna, bila je i ostala vredno kulturno nasleđe grada Kumanova. Unutrašost hrama je oslikana 1904. godine od strane čuvenog freskopisca i slikara Krste Avramova Dičića (1866 – 1939) iz Tresonča, sina Avrama Dičova (1840 – 1923) i unuka još čuvenijeg Diče Zografa (1819 – 1871). Kasnija oslikavanja su usledila u periodu 1968/70, i najnovija tokom 2013/14 godine.
Osim svojih vitkih linija i monumentalnog stila, kumanovska crkva Svete Trojice bila je posebno poznata zbog bogatog i visokog ikonostasa, izrađenog u Carigradu po ceni od 1500 ondašnjih turskih lira (oko 500.000 današnjih evra), kao dar kraljice drage Obrenović. Ikonostas je po svojoj raskoši identičan onom u crkvi Sv. Petke u selu Bedinje kod Kumanova.Na ikonostasu bile predstavljene ikone Sv. Save srpskog, Sv Bogorodice sa Hristom na prestolu, Isus Hristos Vsedržitel, Sv Joanikij srpski (prvi patrijarh srpski), srpska kneginja Milica, srpski knez Lazar, Rađanje i Vaskrsenje Hristovo, Tajna večera, Preobraženie, Vleguvanje u Erusalim, Voznesenie Hristovo, Četiri figuri na visokite srpski sveštenici. Vo treta zona se naoѓaat po dve figuri na srpski kralevi i svešteni lica, a od sever na jug Sv. Nikola i Sv. Stefan Prvovenčani (Nemanjiќ) vo raskošna obleka i kruna na glavata. Na južen del se naoѓa ikona na Sv. Simeon Mirotočivi (Nemanjiќ) so kruna, ikona na Sv. Jovan Krstitel, a na vrvot na ikonostasot se naoѓa patronot na crkvata – Sv. Troica (Krstiќ Slavica, Crkvi i manatstiri vo Žegligovo, NU Muzej – Kumanovo, Kumanovo 2021, 250 – 258.).
Upravo zbog ove arhitektonsko – sakralne i kulturne vrednosti koje originalni drveni ikonostas poseduje, duboko smo zabrinuti i uznemireni fotografijama POLOMLJENE I RAZBACANE DRVENARIJE U DVORŠTU CRKVE SV. TROJICE U KUMANOVU (fotografije se nalaze u prilogu ovog pisma).
Napominjemo takođe da je originalni pod hrama bio od porcelanskih kvadratnih pločica u sivoj, crnoj i beloj boji, koje formiraju mnoštvo trouglova i pravouglova. Prema našim saznanjima, pod je već UNIŠTEN u nameri da se zameni nekakvim novim veštačkim mermerom, čime se uništava autentičnost i hrišćanska somvolika „rajskog vrta“ u samoj crvi.
Nakon ovih navedenih podataka, Srpski kulturno – inforamtivni centar SPONA na osnovu Zakona o javnoj dostupnosti podataka, zahteva dostavu dokumenata ili odgovore na pitanja i nedoumica u vezi sa intervencijama u crkvi Sv. Trojice u Kumanovu:
Pod pretpostavkom da se pomenuti radovi izvode na osnovu zvanično izdate dozvole nadležne Uprave za zaštitu kulturnog nasledstvo i/ili NU Nacionalnog Konzervatorskog Centra – Skopje za sprovođenje intervencija u crkvi Sv. Trojice u Kumanovu, ostaje pitanje kakva je trenutna sudbina i šta se planira za izuzetno vrednim drvenim ikonostasom u crkvi Sv. Trojice (1901) sa svim originalnim ikonama i oltarskim dverima na njemu?
Takođe se ne zna da li je predviđena zamena drvenog (originalnog) ikonostasa iz 1901. godine (izrađenog u Carigradu) novim mermernim, sa svim negativnim posledicama oštećenja koje bi to proizvelo i suštinske izmene autentičnog kulturnog spomenika pod zaštitom države?
Nije poznato da li se prema izdatom planu izvršenja intervencija, i pod čijom kontrolom, predviđa očuvanje autentičnosti najstarijeg freskopisa crkve (1904), kao i ostalih delova eksterijera i enterijera crkve (pod, ikone, arhijerejski presto, klupe, pevnica, oltarski prostor, ikonostas). Da li je pod crkve Sv. Trojice u Kumanovu oštećen, izmenjen ili oštećen.
Nema javnih najava do kada će pomenuti radovi u crkvi Sv. Trojice u Kumanovu trajati, i kada je rokom predviđeno vraćanja crkve u bogoslužbenu upotrebu vernicima.
S poštovanjem,
Skoplje, 07. 09. 2022.
Nataša Stančić,
predsednik SKIC Spona
